علائم و درمان انواع بیماری دیابت
دکتر افراسیابیان
دیابت داستانی شگفت انگیز اما ناگوار دارد. اکثر مردم آن را با واژه دیابت شیرین می شناسند. پزشکان طب سنتی در روزگار قدیم، برای آنکه بدانند فرد به بیماری دیابت دچار شده است، ادرار او را می چشیدند. زیرا می دانستند که نوع دیگری از این بیماری، وجود دارد که در ادرار بیمار، قند دیده نمی شود که آن را دیابت بی مزه می گفتند. البته دیابت در طب سنتی از واژه ذیابطیس ریشه می گیرد.
ذیابطیس معرب یا عربی شده دیابتیس است. از پزشکی یونان به سرزمینهای اسلامی وارد شد. دیابتی که در ادرار آن قند وجود ندارد مربوط به بیماری فوق کلیه است. اما دیابت شیرین، مربوط به لوزالمعده یا کبد میباشد (البته از نظر پزشکی مدرن) که در طب سنتی به تفصیل به آن می پردازیم.
امروزه شایع ترین علت کوری و قطع دست و پا، بیماری دیابت است. در گذشته به اندازه امروز، شیوع نداشته است. بلکه بیمار، کمتر به چشم می خورد. اما در حال حاضر، یکی از شایع ترین و مهلک ترین بیماریها در سراسر کره زمین است.
آمار دیابت در کشورهای پیشرفته، صنعتی بسیار نگران کننده شده است. در کشورهای در حال توسعه، به شدت در حال گسترش است. اما چرا؟
قبل از آنکه به دلایل و دیدگاههای طب سنتی بپردازیم، ناچاریم که به یک تقسیم بندی کلی اقدام کنیم.
دیابت شیرین، دو نوع اصلی دارد. یکی وابسته به انسولین و دیگری غیروابسته به انسولین. دیابت وابسته به انسولین، بیشتر در سن کودکی و نوجوانانی اتفاق می افتد و به علت نارسایی پانکراس یا لوزالمعده در ترشح انسولین است. دیابت نوع دوم که بسیار شایع تر است بیشتر در بزرگسالی رخ میدهد و اختلال در جذب قند یا مشکل کبد است.
انواع دیگری از دیابت نیز وجود دارد، دیابت ناشی از مصرف دارو، دیابت بارداری که در هنگام باردار شدن بروز میکند و انواع دیگری که مجال آن در این مقاله کوتاه نیست.
دیابت از دیدگاه طب سنتی بیشتر از سبک زندگی ناشی می شود. به خصوص دیابت بزرگسالان، یعنی نوع غیروابسته به انسولین که شیوع آن بسیار بیشتر از نوع اول است.
اصطلاحی مهم به نام امتلاء یا پرشدگی در طب سنتی وجود دارد که کلیه بسیاری از بیماریهای صعب العلاج عصر معاصر و بشر دنیای صنعتی است. امتلاء از لغت ملاء به مفهوم پرشدن است. از نقطه نظر طب سنتی، سیستم گوارش، منزلگاه و مدخل و محل شروع بیماری است.
اگر آدمی بسیار بخورد و متنوع بخورد به گونه ای که سیستم گوارش قادر به هضم و جذب کامل و تبدیل آن به خون صالح نباشد، نوعی خامی یا اختلال هضمی در سطح بافتها و اعضاء داخلی بدن ایجاد می شود که منشاء انواع بیماریهاست.
در پزشکی امروز نیز چنین بحثی در ارتباط با مصرف بی رویه آنزیمهای گوارشی و داخلی بدن مطرح شده است. اخیراً یکی از دانشمندان متخصص رشته تغذیه در آمریکا، اظهار کرده است که آنزیمها مانند سکه های مصرفی زندگی ما هستند. هر چه وسیع تر مصرف شوند، پیری و مرگ زودتر فرا می رسد و احتمال ابتلاء به بیماری بیشتر می شود. گواه بسیار مهمی از این آنزیمها در سطح دستگاه گوارشی ما حضور دارند و در خوردن غذاها به مصرف می رسند. پس هر چه پرخوری و تنوع خوری بیشتر شود، عمر ما کوتاه تر و احتمال بیماری بیشتر خواهد شد.
این مقدمه کوتاه را برای ورود به بحث دیابت آغاز کردیم.
دیابت از بحثهایی است که در طب سنتی مظلوم واقع شده است. زیرا بیماری بسیار شایع و مهمی است و هر فردی به خود اجازه داده است تا با ابراز یک نظریه شخصی و متاسفانه گاهی غلط در سطح اینترنت یا شبکه های اجتماعی به تبلیغ نظرگاه و رسیدن به اهداف خویش، شود.
یکی از مقاصد این مقاله، پرداختن به بحث دقیق و علمی و مستند این بیماری از دیدگاه طب سنتی ایران است تا بتواند تعدادی از علاقمندان را از درک این بیماری و از سرگردانی برهاند و به امید آنکه مقدمه ای بر پیگیری مفید این بیماری و دست یافتن به راههای درمانی باشد.
از دیدگاه طب سنتی ایران، اشکال اصلی در دیابت بیشتر در دو سیستم کبد و کلیه هاست. به عبارت دیگر سیستم ادراری، سیستم نهایی اختلال یافته در این بیماری است و کلیه ها یکی از مسئولین اصلی ظهور و بروز دیابت هستند. از این نظر دو اصطلاح دیابت گرم و سرد در طب سنتی به کار رفته است که بهتر است قدری به آن بپردازیم زیرا بسیار مبهم از آن بحث شده است.
بزرگان طب سنتی ایران مانند ابن سینا، اهورانی و جرجانی، اعتقاد دارند که بیشتر موارد، دیابت گرم است و علت آن گرمای غیرطبیعی کلیه ها یا سوء مزاج گرم کلیه هاست. به علت ارتباط کبد و کلیه ها، شدت جذب آب، بالا میرود و به علت حرارت بدن، دچار لاغری میشود و ضعف عارض می گردد. در نتیجه فرد دچار تشنگی، تکرر ادرار که شفاف است، گویی ناحیه پهلوها و مناطق کلیه ها و خشکی دهان و لب ها و مجاری بیرونی تنفسی، مدخل دهان میگردد. همین اصطلاحی که امروزه به عنوان پرنوشی و پرادراری به کار برده میشود.
در بعضی از نوشته های شبکه های اجتماعی و اینترنت، آمده است که دیابت یک بیماری سوداوی است. دلیل آنها هم وجود زخم های دیابتی است. این نظریات، در هیچ کدام از کتابهای معتبر طب سنتی مانند اکسیر، قانون، کتاب اهوازی و … نیامده است. ولی میشود گفت به علت گرمای زیاد در اختلال مزاج کلیه، در بدن سودا ایجاد میشود. زیرا سودا ناشی از سوختن و افزایش حرارت بوجود می آید و میتواند رسوب سودا در اندام ایجاد زخم کند. اما به این معنا نیست که دیابت یک بیماری سوداوی است.
نوع دیگری از دیابت، دیابت سرد است. دیابت سرد زمانی روی میدهد که سردی شدید به کلیه ها و کبد یا بدن مستولی شود. بنابراین جریان ادراری و سیستم دفع مایعات دچار اختلال میشود. برخلاف نوع گرم، که اشتها و تمایل به آب زیاد بود، در نوع سرد، اشتها سقوط میکند. اما لاغری هم اتفاق می افتد. این افراد به آب نیمه گرم بیشتر تمایل دارند و احتمال آسیب کبدی و تبدیل شدن به کیست یا تجمع مایع در شکم زیاد است.
بعضی ها به اشتباه تصور کردند که بیماری دیابت یک بیماری بلغمی است. احتمالاً منظور این افراد، دیابت سرد است. لذا سیستم درمانی آن نیز کاملاً متفاوت خواهد بود. یکی دیگر از احتمالات، ایجاد دیابت در ضعف کلیه هاست. که این در نارسایی کلیه با افزایش ادرار اتفاق می افتد. به نسبت سایر انواع دیابت، شیوع آن کمتر است و در بیماریهای کلیوی، صعب العلاج به چشم می خورد. اما احتمال دارد بدون بیماری کلیه هم بروز کند. در منابع معتبر آمده است که این نوع از دیابت بیشتر در اختلال مجاری یا دهانه مجاری، دستگاههای تسویه کننده خون در کلیه اتفاق می افتد. امروز به بیماریهای اتوایمیون کلیه نیز اطلاق می گردد. در این افراد سردرد، ضعف بینایی، افت قدرت جنسی با تکرر ادرار بروز میکند. بنابراین تشخیص را با این علائم برای پزشک آسان تر خواهد کرد.
چه باید کرد؟
برای مقابله، درمان و پیشگیری از دیابت از دیدگاه طب سنتی ایران چه باید کرد؟
همانطور که قبلا گفته شد دیابت، بیماری سبک زندگی است. از نظرگاه طب سنتی ایران ۶ عامل اصلی در سبک زندگیی موجب سلامت یا بیمارینند. اگر مختل باشند بیماری ایجاد میکنند و اگر مناسب باشند موجب سلامت هستند. این عوامل شامل هوا و تنفس، غذا و آشامیدنی، خواب و بیداری، حرکت و سکون، دفع و نگهداری مواد زائد در بدن و نهایتاً عوامل روحی و روانی است.
اول هوا : تنفس هوای خوب، خلط سالم و خون سالم و تنفس هوای آلوده، خلط بیماری زا ایجاد میکند. در تجربه بسیار جالبی که از بیماران داشته ایم رژیم درمانی یک فرد دیابتی در هوای خوب مانند آلاسشت شمال بسیار بهتر و سریع تر از هوای تهران جواب می دهد.
دوم غذا و آشامیدنی : پرخوری، استفاده از قندهای ساده و زیاده روی در مصرف نان وبرنج و آشامیدنی های قندی مانند انواع نوشابه ها و آب میوه های صنامی بدون تردید در بروز دیابت تاثیر دارد.
خواب و بیداری : تنظیم ساعات خواب و بیداری، پرهیز از بیداری مفرط که موجب مزاج گرم و خواب مفرط موجب سردی خواهد شد و در پیشگیری دیابت اثر دارد.
چهارم : حرکت و سکون : امروزه بی حرکتی جزو اصلی ترین عاملهای دیابت شناخته میشود. چاقی ناشی از غذا و بی حرکتی ناشی از سبک زندگی از عوامل اصلی دیابت هستند. شیخ الرئیس ابن سینا میگوید اگر از من بپرسند از ۶ عامل سبک زندگی کدام مهمترین است میگویم “ورزش”
پنجم : دفع درست : یبوست عامل مسمومیت بدن است. عدم تخلیه مدفوع و ادرار مواد تعریقی و بطور کلی مواد زائد بدن، آدمی را مسموم میکند. امروزه همه میدانیم که یکی از مهمترین پایه های درمان در طب سنتی، سالم سازی سیستم دفع گوارش و رفع یبوست است.
ششم وضعیت روحی و روانی : بدون تردید، استرس ها یکی از مهمترین عامل های بیماری انسان هستند. استرس سیستم دفاعی را ضعیف تر میکند. در پزشکی مدرن میگویند سطح هورمونهای مقابل انسولین را بالا میبرد. در نتیجه میزان قند خون افزایش پیدا میکند. اگر استرس مداوم باشد عامل مهمی در بروز بیماری دیابت خواهد بود.
اگر بخواهیم تصویر کلی از علل ایجاد دیابت ترسیم کنیم که نتیجه ای از اندیشه طب سنتی و تحقیقات اخیر باشد میتوانیم مثلثت ذیل را نمایش دهیم.
این عوامل بر مبنای نمودار مورد بحث روند اصلی بروز دیابت را نشان میدهند. استرس در میانه مثلث است. چون بر تمامی آنها تاثیر دارد. استرس میتواند موجب کم تحرکی و افزایش خوردن برای آرامبخشی و در نتیجه افزایش چربی های خون شود. در نتیجه استرس بر سه راس مثلث تاثیرگذار است.
بنابراین آنچه مسلم است از قطعی ترین روشهای درمان دیابت کم کردن وزن، ورزش و فعالیت بدنی، کاهش چربی های خون و مدیریت استرس با شرایط روحی و روانی مناسب است. علاوه بر این مطالب، تنفس هوای خوب، عدم وجود یبوست و خواب کافی نیز به عنوان عوامل مکمل مفید خواهند بود.
اگر فردی بتواند سبک زندگی خود را مطابق این اصول به راه برد، مسلماً در جلوگیری از دیابت و اگر بیمار باشد در کاهش قند خون و رفع علایم بیماری موفق خواهد شد. اساس درمان دیابت همین است، در کنار آن به بحث درمانهای غذایی و دارویی می پردازیم.
درمان های غذایی دیابت
آنچه که در این مقاله کوتاه معرفی میشود ناظر و با توجه به دیابت شایع یا نوع گرم است. انواع سرد و اختلال کلیوی شیوع کمتری دارند بنابراین افرادی که دچار عطش، خشکی دهان و مجاری تنفسی و حلق هستند در بدن احساس گرمی و خشکی میکنند. تکرار ادرار و افزایش اشتهاء دارند به این سیستم درمانی توجه کنند.
ابن سینا میگوید دیابت اغلب غلبه حرارت ناریه است پس باید غذاهای مقابل آن را برگزید. (البته غذاها، غذاهای دارویی و داروهای غذایی)
این موارد شامل کاهو، خرفه، سماق، ماءالشعیر، لیموترش و آب کدو است. این مواد رطوبت و سودی را در مقابل گرما و خشکی دیابتی می افزایند. باید دقت کرد که مقدار مصرف این مواد در حد مصرف متداول روزانه یا کمی بیشتر مصرف شوند و حداکثر به دو برابر مصرف طبیعی روزانه برسد. اما در برنامه غذایی گنجانده شود. برای مثال فردی که یکی قاشق مرباخوری سماق را به یک وعده غذایی خود اضافه میکند میتواند حداکثر تا ۲ قاشق در روز مصرف کند. البته اگر تحمل معده وجود داشته باشد. چه به همراه غذا چه بصورت پودر شده یا دم کرده. سبزیجات نیز در حد معمول مثلاً کاهو تا یکصد الی یکصد و پنجاه گرم مصرف شود. لیموترش در صورت تحمل معده میتواند روزانه ۲ الی ۳ عدد مصرف شود و دقت کنید که همه این مواد را در یک روز با هم نباید مصرف کنید بلکه در لیست غذای روزانه باید به ترتیب گنجانده شوند.
نان سبوس دار در کاهش قند تاثیر دارد. خود دارو از غذای سرخ کردنی، غذای سنگین یا حتی میوه های سنگین مانند موز لازم است در مصرف میوه ها نباید زیاده روی شود و خوردن یک عدد تا ۲ عدد سیب یا لیمو یا نارنگی یا سایر مرکبات در روز بنا به قند خون خود کفایت میکند.
بعضی گمان میکنند چون میوه ها در دایره شیرینی و برنج و نان نیستند آزادند در حالیکه افراط در خوردن میوه ، شیرینی هم اثرات افزایش قند خواهد داشت.
میتوانید با جوشاندن به در سرکه و له کردن و یکنواخت کردن آن یک محلول خوب به عنوان سس برای دیابتی ها درست کنید البته برای سایر افراد نیز مناسبت دارد.
آب کرفس نیم تا یک استکان، سبزی خرفه به اندازه ۵۰ تا صد گرم، استفاده از بامیه یا عدس به میزان یکصد گرم نیز بسیار مفید واقع میشوند.
عصاره یا آب خیار در کاهش قند خون موثر است البته اگر خواستید آن را مصرف کنید بیش از یکصد گرم نباشد.
دوغ گوسفندی کم چرب بر سر سفره میتواند همراه غذا نوشیده و در کاهش قند موثر واقع شود.
گیاهان موثر در درمان دیابت و کنترل قند خون
مشخص است که اقدام کردن فردی که قند خون بالا دارد بدون نظارت پزشک میتواند خطرناک باشد. بنابراین توصیه میشود که در درمان دارویی حتماً با پزشک متخصص به ویژه متخصص طب سنتی اگر بیمار قصد دارد که در کنترل قند خود از این طریق اقدام کند، مشاوره نماید. البته مشاوره پزشکان طب کلاسیک و طب سنتی همواره میتواند آثار بسیار مفیدی داشته باشد.
در هر صورت موارد ذیل که باید با دقت و رعایت اندازه گیری قند خون میتوان پیشنهاد داد بیان میگردد. البته در کتب طب سنتی داروهای تخصصی ماند حب دیابت یا ترکیبات دیگر آمده است که چون ترکیبات دارویی هستند نیازمند تجویز پزشک میباشند. اهم ترکیبات مناسب دیابت به قرار ذیل است :
دانه شنبلیله : طبق آخرین تحقیقات در ارتباط با دیابت وابسته به انسولین و دیابت غیروابسته و طبق منابع طب سنتی، در پائین آوردن قند خون تاثیر قابل توجهی دارد. همچنین کلسترول خون را پائین می آورد که آن هم در دیابت اهمیت دارد.
یک قاشق غذاخوری از این ترکیب در ۳۰۰-۴۰۰ سی سی آب (یک لیوان و نیم شب تا صبح خیس بخورد سپس مانند چایی دم شود. هر روز ۳ فنجان استفاده شود.)
ریشه بابا آدم : در بسیاری از منابع به آن اشاره شده است. آزمایشهای بالینی تاثیر آن را نشان میدهد. ۳۰ گرم ریشه خشک باباآدم در نیم لیتر آب جوش قرار گرفته و پس از ۲۰ دقیقه صاف شده میل میشود. بهتر است مانند عصاره آبی شنبلیله ۳ فنجان در روز نوشیده شود.
برگ زیتون : ۵ گرم از آن در یک لیتر آب جوش جوشیده ۱۰ دقیقه رها میکنیم و در طول روز ۳ الی ۵ فنجان مصرف شود. برگ زیتون جهت کاهش فشار خون نیز موثر است.
برگ درخت گردو : ۲۰ گرم از برگ در یک لیتر آب جوش قرار داده شود. سپس ۵ دقیقه رها کرده روزی ۳ فنجان مصرف شود.
پاشویه حنظل که موثر است حنظل یا هندوانه ابوجهل در کاهش قند خون بسیار تاثیر دارد. اما چون خوردن آن موجب مسمومیت میشود بهتر است پاشویه شود. ۳ الی ۴ عدد حنظل خشک را سوراخ کرده در ۲ لیتر آب جوش می جوشانیم. عصاره آن را از یک پارچه تمیز رد کرده در یک سطل یا ظرف مانند آن قرار میدهیم و پاها را داخل آن گذاشته به آرامی ماساژ میدهیم. جذب پوستی حنظل میتواند موجب کاهش قند شود.
این مقاله در مجله نیک و نو منتشر شده است.
